Hoe identificeer ik een glasplaat?

Het woord ‘glasplaat’ wordt in de volgende supportartikels gebruikt om een bredere term te dekken. In het GIVE-glasplatenproject zijn er namelijk verschillende types glasplaten in scope. We lijsten ze hier even voor je op, en gaan dieper in op de vier formaattypes die we in dit project meenemen.

 Tip! Klik op onderstaande linkjes om meer te lezen over de types glasplaten. Wil je één van onderstaande afbeeldingen in meer detail bekijken? Dat kan door er op te klikken.

Glasnegatief

Een glasnegatief is een doorzichtige glasplaat met daarop een lichtgevoelig (zilver)laagje. Het gegeven ‘negatief’ verwijst hier niet naar een procedé, maar zegt alleen iets over het beeld dat door het licht ontstaat. Afhankelijk van de hoeveelheid licht die door een onderwerp op het materiaal gereflecteerd wordt, treedt er een bepaalde verdonkering op. De grote verdienste van het negatief is dat een beeld reproduceerbaar wordt. Van een negatief kan je herhaaldelijk een omgekeerd of positief beeld maken.

De afmetingen van glasnegatieven kunnen heel erg divers zijn. In de begindagen van het medium, vooraleer er standaardformaten op grote schaal werden geproduceerd, sneed een fotograaf zijn eigen glasplaten. De afmetingen kunnen dus gaan van 45 x 60 mm tot 300 x 400 mm, maar ook een hele reeks van (soms buitengewone) formaten daartussenin.

Een glasnegatief uit de collectie van het MAS.

Glaspositief of glasdia

Als een negatief opnieuw wordt afgedrukt op fotografisch gevoelig gemaakt glas, dan is het resultaat een glaspositief, ook wel diapositief genoemd. Een glas- of diapositief is dus een positieve afdruk van een negatief op glas, bedoeld om in doorzicht te bekijken of te projecteren. Daarom vind je glaspositieven vaak terug in ‘projector’-formaat zoals 85 x 100 mm, en in reeksen. Ook is er heel vaak een label aanwezig op de fysieke glasplaat, die meer uitleg geeft over de afbeelding of die een nummer bevat om een reeks aan te geven.

Een glasdia uit de collectie van VMSW.

Lantaarnplaatje

Bron: https://www.contemporanea.be/nl/article/20212-archieven-lang-cinematek 

Lantaarnplaten zijn handgeschilderde, gedrukte of gefotografeerde beelden op glas die vanaf het einde van de zeventiende eeuw geprojecteerd werden op een scherm met behulp van een projectietoestel (de toverlantaarn).

De grootste collecties lantaarnplaten zijn te dateren na de opkomst van de cinematografie, wanneer de optische lantaarn met fotografische lantaarnplaten scholen, universiteiten en het verenigingsleven veroverde.

Een lantaarnplaat uit de collectie van het Speelgoedmuseum.

Stereonegatief of -positief

Stereonegatieven werden gemaakt met een stereocamera die een glasplaat gebruikte om simultaan twee beelden te capteren met twee lenzen die naast elkaar stonden. Op die manier krijg je een glasplaat met twee bijna identieke beelden vlak naast elkaar.

Een stereopositief is een omgekeerd beeld van een stereonegatief, die bedoeld waren om te bekijken met een speciale stereokijker of ‘stereoscoop’, waardoor je een driedimensionaal beeld kreeg.

Een stereoplaat uit de collectie van het MAS.

Moet ik een selectie maken voor digitalisering?

We vragen, naast een correcte identificatie op basis van het materiaaltechnische aspect, in principe geen verdere selectie. Indien je de tijd wil nemen om op eigen initiatief een selectie te maken, bv. omwille van overwegingen binnen je eigen collectieplan, lichten we hieronder toe hoe je dit best aanpakt en of meemoo hierin een rol kan spelen.

Hoe herken ik schadekenmerken?

Tijdens de registratie wordt aan jou gevraagd om aan te geven of de glasplaat die je aan het registreren bent bepaalde deterioratiefenomenen of schadekenmerken vertoont. Om je te helpen bij het herkennen van deze fenomenen, geven we onderstaand schema mee dat je bij de hand kan houden. Er wordt ook (waar beschikbaar) een foto meegegeven om het schadekenmerk te illustreren.

 Tip! Klik op onderstaande foto's om ze in meer detail te bekijken.

Schadekenmerk	Hoe te herkennen?	Foto
Gebroken	Een gebroken glasplaat kan je meteen herkennen doordat deze uit meerdere stukken bestaat. In principe mag je deze glasplaten meegeven voor digitalisering, zo lang deze gemiddeld in max. 5 stukken zijn gebroken.
Gebarsten of onvolledig	Een glasplaat die barsten vertoont, kan je fysiek makkelijk herkennen, net als een onvolledige glasplaat (een glasplaat met stukken uit). Beide kunnen meegegeven worden voor digitalisering.
Emulsie los	Een glasplaat met losse emulsie herken je aan de loskomende of afschilferende emulsielaag van aan de randen van de plaat naar binnen toe. In ergere gevallen scheurt de emulsie volledig los van de plaat.
Kleefband	Kleefband wordt regelmatig aangetroffen op glasplaten. Het kan bv. gaan om zwarte tape die (bewust) bepaalde delen van het beeld afplakt, of kleefband die wordt gebruikt om een gebroken glasplaat samen te houden.
Krassen	Krassen kunnen voorkomen in de emulsie of op het glas zelf. Een kras in de emulsie kan er voor zorgen dat de emulsielaag loskomt en dus verdere schade toebrengen.	Geen afbeelding beschikbaar.
Verzilvering	Verzilvering is te herkennen aan een zilveren metaalglans die zich vooral concentreert in de donkere delen van de emulsie. Ze is vaak sterker aanwezig aan de randen van de glasplaat dan in het midden.
Verkleuring	Verkleuring kan bewust zijn aangebracht door bv. retouches, maar ook door vernissen die op de emulsie werden aangebracht en die na verloop van tijd verkleuren (door een chemische reactie).
Vuil	Sommige glasplaten kunnen door bewaaromstandigheden in het verleden erg vuil geworden zijn. Zo vuil dat ontstoffing alleen niet volstaat om ze proper te krijgen.
Schimmel	De meeste glasnegatieven en (dia)positieven hebben een gelatine-emulsie. Dit organisch materiaal is in combinatie met vocht een interessante voedingsbodem voor schimmels. Schimmel kan ook veroorzaakt worden door oppervlaktevuil, wat eveneens voor een goede voedingsbodem zorgt. Schimmel kan optreden aan glas- én aan emulsiezijde.

Bestanden in dit artikel: