Hoe identificeer ik een audiovisuele drager?
Bij de start van onze samenwerking vragen wij aan jou om een inventaris op te maken van alle audiovisuele dragers uit je collectie die je via ons wil laten digitaliseren. Vooraleer je kan inventariseren, moet je het materiaal natuurlijk identificeren. Om je daarin bij te staan, stelden we een handleiding op en ontwikkelden we een tool waarin je via een aantal vragen over de kenmerken van de dragers die je in je hand hebt, kan gaan identificeren.
Het is van groot belang dat de verschillende analoge audio- en videodragers correct worden geïdentificeerd door jou als contentpartner. Deze dragers kunnen namelijk in verschillende digitaliseringsprojecten belanden, op basis van jouw identificatie. Lees hier meer over de aanpak van een digitaliseringsproject.
Maak gebruik van de handleiding
De handleiding helpt je bij het identificeren van de verschillende dragerformaten die betrokken zijn bij digitaliseringsprojecten van meemoo. Per dragerformaat is een bijlage toegevoegd met meer technische en specifieke informatie over het dragerformaat en hoe je deze drager kan herkennen, barcoderen en verpakken. Deze informatie zal je kunnen gebruiken bij het opstellen van de inventaris en bij het aanmaken van een record in het registratiesysteem (AMS).
Identificeer je dragers met kenjedrager.be
Ook de tool kenjedrager.be kan je helpen bij het identificeren van audiovisueel en fotografisch materiaal. Als je alle stappen hebt doorlopen en je weet welke dragers in jouw archief of collectie zitten én hoeveel dragers je wil laten digitaliseren door meemoo, dan kan je ons deze lijst bezorgen.
Via de inventaristool kan je het materiaal dat je door meemoo wil laten digitaliseren zelf aanmelden en beheren. Op die manier kan je te allen tijde raadplegen wat je hebt opgegeven en dit aanpassen indien nodig. Wij krijgen tegelijkertijd meteen een overzicht en kunnen deze drageraantallen, nadat deze door jou werden bevestigd, meenemen in de projectplanning. Wat de inventaristool is en welke informatie je er terugvindt, lees je hier.
Maak ik een selectie voor digitalisering?
De selectie van wat wordt aangeboden voor digitalisering en wat niet wordt steeds aan jou als contentpartner overgelaten. Jullie zijn ten slotte de inhoudelijke experten van het aangeboden materiaal.
Als algemeen advies geven we mee: als de inhoud onbekend is, is het deselecteren van de analoge dragers op basis van inhoud een zodanig arbeidsintensief proces, dat het efficiënter is om alles te laten digitaliseren en de selectie daarmee uit te stellen naar het digitale domein. Op die manier kan de registratie vlot vooruit gaan en kan meemoo schaalvoordeel en efficiëntiewinst boeken bij de digitalisering zelf.
Normaal gezien zijn wij bij meemoo niet verantwoordelijk voor de selectie, maar kunnen wij jou als contentpartner wel helpen bij het maken van je selectie, rekening houdende met het volgende:
- op specifiek inhoudelijk vlak hebben wij weinig expertise ;
- op vlak van audiovisueel erfgoed in het algemeen hebben wij wel expertise;
- via de geregistreerde metadata hebben wij een overzicht over de collecties heen.
Er zijn enkele uitzonderingen op ons algemeen advies. Voor de dragers VHS en optische schijven (cd en dvd) kan een selectie vóór digitalisering namelijk noodzakelijk zijn.
Puur informatief vind je hieronder meer informatie over deze twee type dragers:
VHS
Voor VHS lijkt het soms mogelijk en bovendien wenselijk om op een efficiënte manier te (de)selecteren vóór digitalisering, omdat de inhoud van sommige dragers heel eenvoudig te herkennen is als niet-uniek. Hiermee bedoelen we in deze context dat er nog ergens een betere (of gelijkwaardige) versie beschikbaar en toegankelijk is, hetzij bij een contentpartner van meemoo, hetzij elders.
VHS is, als één van de weinige formaten, gebruikt door consumenten, in semi-professionele contexten én in het commerciële circuit. Kort gezegd kunnen de volgende soorten opnames gedeselecteerd worden voor digitalisering:
- opnames van VRT-programma’s jonger dan voorjaar 1986
- nieuwsuitzendingen van de Vlaamse regionale omroepen
- commerciële distributiekopies van films en series
Wil je hier graag meer over weten? Toen het VHS-digitaliseringsproject werd opgestart, deelden wij een document met de betrokken contentpartners.
Cd en dvd
Het belangrijkste onderscheid in digitaliseringsproject 9 was dat tussen de formaten cd en dvd. Er zijn twee manieren om deze dragerformaten van elkaar te kunnen onderscheiden: op basis van fysieke kenmerken en op basis van de inhoud.
Fysieke kenmerken
Je kan cd’s en dvd’s makkelijk fysiek van elkaar onderscheiden op basis van fysieke kenmerken. Ten eerste staat er vaak een logo op, waarmee duidelijk wordt of het een cd of dvd is.
 |
 |
Ten tweede is de opbouw van cd’s en dvd’s verschillend. Hoewel ze allemaal dezelfde drie soorten lagen hebben, zijn dvd’s opgebouwd in een verschillende volgorde, met een extra polycarbonaatlaag en een zichtbare kleeflaag. Als de rand van de schijf van opzij wordt bekeken (de doorsnede), ziet een dvd eruit als twee 0,6 mm schijven aan elkaar gelijmd met een donkere naad in het midden. Wanneer een cd wordt bekeken vanuit dezelfde hoek, zie je één enkele 1,2 mm schijf.
 |
 |
Op basis van inhoud
Indien er op je schijf een cd- of dvd-logo ontbreekt en je op basis van het zijaanzicht niet kan identificeren of het een cd of dvd is, dan kan je de schijf ook nog aan de hand van de inhoud proberen identificeren.
Als je je schijf in een lezer steekt (extern of intern in je computer), zal deze je vertellen of de schijf geëncodeerd is als cd of dvd. Wanneer je schijven op deze manier test, is het belangrijk om te onthouden dat verschillende lezers/spelers verschillende schijven anders zullen afspelen. Als je een dvd test in een computerstation geformatteerd voor dvd’s, zal dit station de schijf misschien niet afspelen. Dit betekent echter niet dat de schijf zelf niet afspeelbaar is. Het kan zijn dat de dvd geformatteerd is om enkel af te spelen in commerciële dvd-spelers.
Als laatste redmiddel kunnen we simplistisch stellen dat cd voornamelijk gebruikt wordt als drager van audiobestanden en dvd van video (al bevestigt de uitzondering de regel, zie bv. cd-video en video-cd in digitaliseringsproject 6, of dvd-audio). Als je dus écht niet weet of je een cd of dvd in handen hebt, dan kan je op basis van je vermoeden van de inhoud van de schijf een beredeneerde gok doen.
Foute vrienden
Let op: de ervaring leert ons dat er foutief heel wat video-cd's en cd-video's geregistreerd werden in het registratiesysteem AMS. De redenering was vaak: "Het is een cd en er staat (bewegend) beeld op. In AMS staat cd echter enkel onder 'audio'. Dan zal ik hem maar registreren als video-cd of cd-video, onder 'video'." Dat is dus niet de bedoeling. Als de schijf effectief een cd is en er bevindt zich inderdaad foto- of videomateriaal op, dan is deze schijf out of scope en komt deze niet in aanmerking voor digitalisering. Ten tweede is de kans groot dat het géén cd is maar toch een dvd. Als laatste, in het uitzonderlijke geval dat het tóch een cd-video of video-cd is, dan behoren deze optische schijven tot digitaliseringsproject 6. Neem bij twijfel contact op met lobke.vandeneynden@meemoo.be.
Video-cd
Een video-cd (vcd) is een optische schijf met dezelfde grootte en hetzelfde uitzicht als cd’s en dvd’s, maar ze bevat alleen beelden en geen menu, ondertitels of andere extra’s. De video-cd kan maximum 80 minuten aan beeldmateriaal bevatten. Video-cd’s zijn enkelzijdige ronde schijven van 1,2 mm dik, met een diameter van 12 cm. Zie pagina 106-107 van onze annex voor meer informatie.
Cd-video
De cd-video (cdv) is een goudkleurige schijf die vaak gebruikt werd voor commerciële opnames. Zoals de naam al aangeeft, vind je zowel audio als video terug op deze schijf, specifiek muziekvideo’s. Dit kan je tevens aan de achterkant opmerken, dankzij het visueel zichtbare onderscheid tussen het buitenste videogedeelte en het binnenste audiogedeelte. Hij is eind jaren 80 van de vorige eeuw in drie maten uitgebracht door Philips. Het type met een diameter van 12 cm lijkt sterk op een cd of dvd. Zie pagina 88-89 in onze annex voor meer informatie.
Cd’s en dvd’s zijn opslagmedia die bedoeld zijn als dragers van audiovisuele informatie. Later in hun bestaan zijn deze dragerformaten echter uitgebreid tot dragers van eender welke informatie. Zo werden ze bijvoorbeeld gebruikt om computerprogramma’s of tekstdocumenten op te slaan. In digitaliseringsproject 9 selecteerden we vier subformaten: cd-da, cd±r(w), dvd-video en dvd±r(w). Door ons tot deze vier te beperken, trachten we de technische verscheidenheid in te perken en de hoeveelheid niet-audiovisuele informatie zo beperkt mogelijk te houden. Alle andere subformaten vallen uit de scope van digitaliseringsproject 9.
Welke cd's en dvd's zijn precies in scope voor digitalisering?
Om in aanmerking te komen voor dit project moet aan twee basisvoorwaarden voldaan worden. De eerste is dat het om audiovisuele informatie, namelijk bewegend beeld en geluid gaat. Foto's, tekstdocumenten of computerprogramma's vallen dus automatisch buiten de scope van dit project. Schijven met deze inhoud mogen dus niet meegegeven worden.
Ten tweede komen enkel cd/dvd±r(w)’s die gecodeerd zijn als cd-da of dvd-video in aanmerking. Heb je bijvoorbeeld een cd-r met MP3- of WAV-bestandjes, dan is deze niet gecodeerd als cd-da (maar als cd-rom) en komt deze dus niet in aanmerking voor dit project. Hetzelfde geldt voor zogenaamde gemengde schijven, waarbij de inhoud van de schijf bv. videobestanden zijn vergezeld van pdf-bestanden, tekstdocumenten, of foto's. Ook deze schijven komen niet in aanmerking voor dit project, aangezien deze niet gecodeerd zijn als dvd-video.
De richtlijn die we in dit project hanteren is: bij twijfel, meegeven!
Hoe weet ik of mijn schijf gecodeerd is als cd-da of dvd-video?
Je kan het onderscheid in codering niet met het blote oog zien; hiervoor moet je de schijf in kwestie uitlezen. Als je dit doet, mag je de inhoud niet openen in een mediaspeler, maar moet je kijken in de verkenner naar de aard van het bestand.
Cd-da
Op een schijf die gecodeerd is als cd-da (digital audio) is maar één datastream terug te vinden, zonder fileformaat, aangezien er geen files zijn, maar enkel die ene doorlopende (ongecomprimeerde) LPCM audio datastream. Hoe komt het dan dat een cd-da in een mediaspeler in verschillende tracks wordt afgespeeld? Je computer leest deze stream in een mediaspeler uit als 'files' dankzij de .cda files, die tijdsindicaties of markers (start- en eindcodes) bevatten. Deze .cda files splitsen op je computer dus die ene data stream op in tracks, dankzij de tijdsindicaties.
Als je een cd-da of een cd-r die in scope is in je computer steekt, zie je in de verkenner maar één file (de data stream), namelijk track1.cda, en niets anders. Dit in tegenstelling tot een cd-rom of een cd-r gecodeerd als cd-rom (en dus out of scope). Hierop is niet één enkele doorlopende datastream te vinden, maar staan aparte files, zoals MP3- of WAV-files.
Dvd-video
Wat betreft dvd: enkel dvd-video en dvd-r gecodeerd als dvd-video zijn in scope. Dit is een nóg complexer verhaal aangezien er veel meer soorten files op dvd's te vinden zijn (zoals files die gebruikt worden voor keuzemenu's, ondertitels en hoofdstukken/markers). Hier kunnen we zeer moeilijk één op één zeggen welke fileformaten wel en niet in scope zijn. Dus wederom, bij twijfel, meegeven.
Welke schijven zijn out of scope?
Alle cd's die niet gecodeerd zijn als cd-da zijn out of scope, met andere woorden cd’s die meer dan enkel audio bevatten komen niet in aanmerking. De meestvoorkomende cd subtypes die out of scope zijn, zijn: cd-rom, video-cd, cd-video, cd-i en in het verlengde daarvan cd-r’s die niet gecodeerd zijn als cd-da. Lees hier meer over video-cd's en cd-video's.
Alle dvd's die niet gecodeerd zijn als dvd-video zijn out of scope, met andere woorden dvd’s die meer dan enkel video gecombineerd met audio bevatten komen niet in aanmerking. De meestvoorkomende dvd-subtypes die out of scope zijn, zijn: dvd-rom, dvd-ram, dvd-audio, blu-ray, HD-dvd en in het verlengde daarvan dvd-r’s die niet gecodeerd zijn als dvd-video.
Wat gebeurt er als ik toch per ongeluk een cd of dvd meegeef die niet in scope is?
We begrijpen dat het verhaal hierboven behoorlijk complex is. Als er toch optische schijven zouden meegegeven worden die niet gecodeerd zijn als cd-da of dvd-video, dan gaat de transfer bij het digitaliseringsbedrijf dus niet door. Er wordt wel een file-inventarisatie opgemaakt: een overzicht van de aantallen en soorten bestanden die op de schijf staan. Nadien kan je, indien gewenst, met deze ‘foutieve’ schijven beroep doen op onze werking rond de instroom van digitale collecties.
Welke cd's en dvd's in scope selecteer ik voor digitalisering?
Heb je de optische schijfformaten in scope geïdentificeerd voor digitale transfer? Dan kan de tweede stap van je voorbereiding voor dit digitaliseringsproject beginnen: de selectie! Met onderstaande beslissingsboom selecteer je eenvoudig welke dragers klaar gemaakt moeten worden voor registratie.
Wil je meer in detail gaan? In onze selectiegids digitaliseringsproject 9 gaan we dieper in op inhoudelijke, commerciële en technische overwegingen.
Bestanden in dit artikel: